Tại Việt Nam, nhất là trong thời gian diễn ra dịch Covid-19, thương mại điện tử đã phát triển với tốc độ chóng mặt. Theo số liệu thống kê từ Bộ Công Thương, năm 2020, quy mô thương mại điện tử đạt được khoảng 12 tỷ USD, tốc độ tăng trưởng tăng 18% so với năm 2019. Tuy nhiên, đó chỉ là những thống kê mang tính tương đối bởi con số này trên thực tế chắc chắn lớn hơn rất nhiều.
Hiện Việt Nam đang quản lý các kênh thương mại điện tử trên cơ sở Nghị định 52/2013/NĐCP ngày 16/5/2013 về thương mại điện tử. Đi đôi với đó là Thông tư số 47/2014/TTBCT của Bộ Công Thương ngày 05/12/2014 quy định về quản lý các trang web của thương mại điện tử. Ngoài ra chúng ta còn được biết thương mại điện tử còn chịu sự điều chỉnh của các Luật Thương mại, Luật Dân sự, Luật Giao dịch điện tử, Luật bảo vệ tiêu dùng... Tuy nhiên hoạt động này trên thực tế còn rất nhiều sơ hở, trước hết là các văn bản pháp quy kể trên không theo kịp sự phát triển nhanh, phức tạp như các hình thức bán hàng thương mại điện tử hiện nay.
Theo quy định hiện hành, đối với các sàn giao dịch thương mại điện tử thì các trang web bán hàng đều phải đăng kí với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số của Bộ Công Thương và chỉ hoạt động sau khi được cấp phép. Tuy nhiên trong thực tế, có hàng chục ngàn trang web chưa được cấp phép đang bán hàng và quảng cáo và bán hàng một cách công khai trên thị trường, thậm chí doanh thu rất cao mà ít bị các cơ quan chức năng xử lý.
Cũng theo quy định, chất lượng hàng hóa, nguồn gốc xuất xứ hàng hóa bán ra đều phải được đăng kí và kiểm soát chặt chẽ, tuy nhiên trong thực tế, các cơ quan chức năng chưa thể kiểm soát được những quy định đã nêu ở trên. Đặc biệt việc mua bán trên mạng hiện nay đa phần đều chưa có hóa đơn chứng từ và sổ sách kế toán hợp pháp (trong thực tế cũng có sổ sách, nhưng đó là sổ sách nội bộ của họ).
Tình hình trên cho thấy chắc chắn những rủi ro khi mua hàng sẽ đẩy về người tiêu dùng xã hội. Trong đó, rủi ro lớn nhất là một số trang web bán hàng hoặc các hình thức bán hàng trên các nền tảng trực tuyến như youtube, facebook, zalo,v.v. lợi dụng lòng tin của khách để bán hàng dởm, hàng giả, hàng không đúng như quảng cáo.
Khi đã xảy ra sự cố, người tiêu dùng ít có điều kiện để khiếu kiện và giải quyết mặc dù chúng ta có đầy đủ các cơ quan đang hiện diện như Cục quản lý cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, Hiệp hội bảo vệ Người tiêu dùng, Hiệp hội bán lẻ, Hiệp hội doanh nghiệp vừa và nhỏ...
Chúng ta rất ít thấy những vụ việc khiếu kiện vi phạm trong việc bán hàng qua mạng bị xử lý một cách nghiêm khắc và mang tính chất răn đe thật sự. Mặt khác theo quy định hiện hành, các sàn giao dịch điện tử được xác định chỉ là một đơn vị cho thuê quảng cáo và bán hàng cho các tổ chức và cá nhân để thu tiền, họ không phải chịu trách nhiệm khi có sự việc xảy ra, đó thực sự là một sơ hở.
Thực tế thời gian qua cũng đã cho thấy, có những hành động vi phạm Luật bảo vệ người tiêu dùng như các việc các công ty Lazada, Shopee khi giao hàng cho khách, người mua lại không được kiểm tra hàng trước khi thanh toán. Hành động này được công khai công bố mà không bị “thổi còi”. Về vấn đề tài chính, chuyện rò rỉ thông tin qua các tài khoản mua hàng trực tuyến đã bị lợi dụng không phải là cá biệt cũng chưa bị ngăn chặn và xử lý.
Như đã đề cập ở phần trên, hiện có một thực trạng hết sức nguy hiểm là nhiều tổ chức, cá nhân bán hàng một cách thoải mái qua các nền tảng trực tuyến mà không xin phép một tổ chức cơ quan nào. Các quy định về vấn đề này hiện còn chưa rõ, thậm chí chưa có trong các nghị định và thông tư hiện hành của ngành Công thương. Mặt khác chế tài xử lý các hành vi vi phạm của các tổ chức và cá nhân cũng chưa được quy định cụ thể. Chính vì vậy, vì lợi nhuận, họ có thể lợi dụng các kẽ hở trong quy định của pháp luật để vi phạm.
Cũng chính vì những quy định quản lý ở trên còn những thiếu sót nên việc lợi dụng bán hàng trốn thuế là một điều tất yếu sẽ xảy ra. Hành vi trốn thuế khiến nguồn thu ngân sách bị thất thu không nhỏ. Trên thực tế, có trường hợp cơ quan chức năng chỉ kiểm tra một số đơn vị (chưa phải là kinh doanh lớn), cá nhân nhưng đã truy thu được hàng tỷ đồng tiền thuế. Điều đó chứng tỏ cần phải tập trung chống thất thu thuế ở lĩnh vực này một cách khoa học và hiệu quả hơn.
Trước tình hình phức tạp như trên, các cơ quan chức năng Nhà nước mà cụ thể là Bộ Công Thương, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Bộ Tài chính, cùng các địa phương cần phối hợp để xây dựng các quy định pháp luật chặt chẽ với hình thức kinh doanh này. Điều này vừa khuyến khích kinh doanh một cách hợp pháp, vừa chống thất thu ngân sách Nhà nước, đồng thời bảo vệ các doanh nghiệp kinh doanh trực tuyến chân chính.
Cần phải có những quy định chặt chẽ về mở sổ sách kế toán, hóa đơn chứng từ, địa điểm kinh doanh. Giao trách nhiệm cho chính quyền cơ sở phải quản lý từ gốc đối với hoạt động thương mại điện tử. Bởi người trực tiếp, sâu sát nhất với hoạt động này vẫn chính là các cấp chính quyền, quận phường, xã, ở các địa phương. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng quản lý để kiểm soát từ đầu ra tới đầu vào của luồng hàng hóa kinh doanh của các tổ chức cá nhân trên các địa bàn ở thị trường nội địa. Cần công khai doanh thu nộp ngân sách ở các địa phương khác các tổ chức kinh doanh truyền thống (tại khu vực cố định) và kinh doanh trên nền tảng thương mại điện tử tại chính các địa phương. Hiện có tỉnh Quảng Ninh đã đi đầu trong vấn đề này.
Cần phải gắn trách nhiệm của các trang bán hàng cho thuê các quầy hàng kinh doanh qua mạng khi xảy ra những vụ việc vi phạm quyền lợi người tiêu dùng về chất lượng, giá cả hàng hóa.... Bên cạnh đó, người tiêu dùng cần phải biết nhìn nhận, đánh giá các trang web kinh doanh mạng làm ăn chân chính để gửi gắm đồng tiền của mình khi mua sắm, giảm bớt tới mức tối đa những khiếu kiện tranh chấp có thể xẩy ra cho mình.
Thương hiệu của một doanh nghiệp kinh doanh truyền thống (tại khu vực cố định) hay kinh doanh trên nền tảng thương mại điện tử có bền vững hay không đều nằm ở niềm tin đối với khách hàng. Chính vì vậy, để mất niềm tin là mất tất cả. Các doanh nghiệp hãy kinh doanh một cách chân chính bằng chính năng lực và đạo đức kinh doanh của mình thì mới có thể tồn tại và phát triển lâu dài trên thị trường đầy tiềm năng này.